Tôi được tiếp quản căn phòng 12 mét vuông mà nhà lý luận phê bình văn học Ngô Thảo từng ở hàng chục năm ở Tạp chí Văn nghệ Quân đội, trước khi xuất ngũ. Vật dụng đáng kể nhất anh để lại cho tôi là chiếc giường đệm lò so Mỹ và chiếc mâm nhôm méo mó nhưng rất nhiều kỷ niệm của nhà thơ Thu Bồn. Bốn bức tường vàng chanh ám mùi thuốc lá và mùi rượu lâu năm rất "đặc trưng", khi bước vô đầu tiên ta thấy một chùm lá treo giản dị chính giữa khiến bất kỳ ai đến đây đều tò mò hỏi :"Lá gì?". Tất nhiên tôi vui vẻ trả lới: "lá Ngô Thảo". Một chùm lá quế khô bình thường, được treo ở điểm trang trọng, nó trở nên điểm chú ý đặc biệt, và chính nó đã làm nên cá tính, hay nói đúng hơn, sắc thái của chủ nhân. Anh Ngô Thảo vốn dĩ là người giản dị, hiếu khách, chu đáo, dễ gần. Chùm lá quế khô trong căn phòng nhỏ ấy, giống như một lời mời chào gần gũi, thân thiết, hiền lành và nhu thuận khiến tôi trân trọng "để nguyên như cũ". Căn phòng ấy nằm giữa dẫy nhà cấp 4 dưới dàn nho, phía sau ngôi biệt thự do đội quân kỵ mã người Nhật xây thời đầu thế kỷ; một ngôi nhà nổi tiếng bởi bên ngoài thì uy nghi sang trọng theo kiểu Á Đông, còn bên trong nó là nơi công tác của nhiều lớp văn nghệ sĩ nổi tiếng sau khi Hà Nội hòa bình trở lại: Văn Phác,Thanh Tịnh, Chính Hửu,Vũ Cao, Từ Bích Hoàng, Nguyên Ngọc, Hồ Phương, Hửu Mai, Xuân Khánh, Phùng Quán, Nhị Ca, Nguyễn Thi, Tào Mạt, Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Khải, Xuân Sách, Hải Hồ, Nguyễn Trọng Oánh, Nam Hà, Doãn Trung, Phạm Ngọc Cảnh, Ngô Văn Phú, Văn Thảo Nguyên,Triệu Bôn,Mai Ngữ, Nguyễn Thị Như Trang,Vương Trí Nhàn, Thu Bồn, Ngô Thảo, Anh Ngọc, Ngô Vĩnh Bình, Lê Thành Nghị,Hồng Diệu, Nguyễn Chí Trung, Bùi Minh Quốc, Lê Lựu, Duy Khán, Vương Trọng, Nguyễn Bảo, Họa sĩ Trương Hạnh... Lớp nhà văn trẻ được bổ sung sau khóa I trường viết van Nguyễn Du gồm có nhà thơ Hữu Thỉnh, Nguyễn Đức Mậu, các nhà văn Chu Lai, Nguyễn Trí Huân, Khuất Quang Thụy, Trần Đăng Khoa và tôi, Trung Trung Đỉnh…
Ngôi nhà số 4 Lý Nam Đế.
Ra khỏi số 4 Lý Nam Đế, Ngô Thảo vẫn đi đi về về với bạn cũ, nhất là những ngày Thu Bồn từ trong Nam ra. Tôi cũng chơi với anh Thu Bồn từ hồi ở trại viết Khu V, nhưng phải đến khi về đây, gặp Ngô Thảo thì mới trở nên thân thiết. Tôi chưa thấy ai chiều Thu Bồn như Ngô Thảo, và Thu Bồn cũng gắn bó với anh khiến người đời "bắt thèm". Thu Bồn nổi tiếng thơ hay và cá tính mạnh, anh có mặt ở đâu ở đó trở nên sôi động, thậm chí xáo trộn, nhưng vui vẻ, ồn ào. Phía sau các cuộc vui do Thu Bồn lãnh xướng không thể thiếu sự chăm sóc chu đáo của Ngô Thảo. Thời bao cấp khó khăn mọi bề, Thu Bồn có tài gầy cuộc nhậu, bất kể kinh phí, thậm chí bán xe, bán nhà để có cuộc vui. Anh là người giỏi tay dao tay thớt, thích nấu nướng bày trò nhậu nhẹt, mồ hôi mồ kê, bên cạnh anh bao giờ cũng có Ngô Thảo không nề hà đi chợ, phụ việc, và sắp xếp "chương trình". Bền bỉ, kiên nhẫn một cách say mê.Chiều bạn đi Đông về Tây, đi Nam, về Bắc, ấy là Ngô Thảo. Không phải chỉ với Thu Bồn, mà với các anh Nguyễn Quang Sáng, Nguyễn Duy, Hoàng Phủ Ngọc Tường, hay với lớp bạn đàn em như tôi và Hùng - kính, Phạm Ngọc Tiến và Phạm Xuân Nguyên, Trần Đình Nam và vân vân, anh Ngô Thảo lúc nào cũng tận tụy như bà chị. Tôi chơi với anh là chơi theo "ngạch tình cảm" ngoài văn chương. Văn chương dường như rất ít liên quan đến những chuyến đi xa về gần, những "trận" thâu đêm suốt sáng chuyện trên trời dưới bể, những cuộc giang hồ vặt, hay cả những xáo trộn cuộc đời buồn vui chí mạng; hoặc có lúc hể hả phi vụ mọn của thiên trả địa đều đầy ắp những dấu ấn Ngô Thảo. Tôi không bao giờ quên bóng dáng Ngô Thảo và Thái Bá Lợi nửa đêm leo qua cổng khu tập thể vào thăm bà ngoại con gái tôi, khi bà bị nằm liệt nhiều năm do bênh... trong khi tôi đi công tác Tây Nguyên chưa về.
Ngô Thảo sống và làm việc giữa cơ quan khi có chuyện vui buồn xáo trộn, kể cả lớp trẻ toanh như bọn tôi hay đã “trụ” lâu năm đều một mực tận tụy ân cần, mặc dù thời bao cấp gây nên khó khăn cho mỗi người mỗi nhà mỗi cơ quan. Nhưng Ngô Thảo khi nào cũng cầm trên tay một tờ báo và… chả biết vì sao trong túi anh lúc nào cũng thủ săn tới dăm chục đồng để “chữa lửa” kịp thời. Anh ngồi viết trong phòng hẹp,vốn là cái toilet cũ, được thiết kế thêm một tấm ván làm bàn. Có hôm tôi tò mò hé cửa “ghé xem” thì thấy ghê thật. Anh đang xoay trần trước cái quạt tai voi, người chắc nịch, hồi ấy đẹp như lực sĩ vì chưa có “ông” bụng như sau này mà eo anh thì co thót, vai anh thì hơi hơi dô lên do di sản cơ bắp của thời lính pháo binh mang vác trên rừng Trường Sơn, “chớp” được một “pha” giữa trưa hè ấy gây ấn tượng mãi cho thằng tôi mới làm nghề viết. Viết văn cực nhọc và phải cần có sức khỏe thế này ư? Tôi có thói tật hay “xem trộm” mấy ông anh cùng cơ quan khi tình cờ thấy họ đang ngồi viết mà tôi “vớ” được. Thu Bồn hồi ở trại viết Khu V cũng thế, lúc nào cũng thấy anh bận rộn khi thì tay dao tay thớt, tạy đục tay búa, khi thì khuân vác chăm lo cho căn phòng riêng mang bản sắc Tây Nguyên, rồi ngồi viết cũng xoay trần, hùng hục chứ không nhẹ nhàng như khi anh đào đất hay chặt cây. Thực lòng tôi “hãi” nhất là khi ở chung phòng với tay nhà văn trẻ Phạm Hoa. Hắn cũng quần đùi bộ đội, xoay trần, mồm méo xệch, méo theo ngòi bút khi ngòi bút đưa lên đưa xuống. Tôi “mục kích” được dăm bận và rút ra, viết văn là thứ “lao động khổ sai tự nguyện. Vâng, anh Ngô Thảo viết phê bình có khi còn nhọc hơn. Nhọc hơn ở cái đọc, cái sự soi xét tỉ mẩn và cặm cụi. Tôi thấy anh ngồi trước cái bàn bé tí mà chồng tài liệu thì tràn cả ra mép bàn, chồng cao khuất cả cái nhìn thư giãn mỗi khi gặp ý hay hay ý khoái hay lúc gặp trục trặc chi chi phải cân nhắc phân vân. Ngô Thảo viết phê bình tôi đọc tôi cảm nhận được anh này hay thường có nhiểu gợi ý và nhiều ý tưởng sâu sắc, nhất là những nhận định chung, không thấy anh tham gia những cuộc "đánh đấm" hay phê phán ai một cách gay gắt, kịch liệt tạo bầu không khí căng thẳng như một vài cây bút phê bình thời ấy. Vậy mà chính anh đã từng "xơi đòn" bởi ý kiến khá hay và thẳng thắn dựa trên câu ngạn ngữ của người Nga rằng, một nửa cái bánh mì vần là bánh mì, nhưng một nửa sự thật thì đã là sự giả dối, rồi nhiều tác phẩm văn học viết trong chiến tranh thường nghiêng về người may mắn... Các tác phẩm của Ngô Thảo luôn luôn gắn liền với tình hình thời sự văn học đương đại: "Từ cuộc đời chiến sĩ" đến "Đời người- Đời văn”, viết về sự trưởng thành của các nhà văn Quân đội. Từ "Nhà văn bàn về nghề văn" đến "Văn học với đời sống - đời sống văn học" là những công trình tập hợp các bài tiểu luận mà anh đề cao sự lăn lộn trong đời sống nhân dân của các nhà văn đương đại, nhất là các nhà văn quân đội. Đây cũng là những công trình sưu tầm biên soạn giúp cho các nhà văn có một "cuốn sách công cụ" trong khi thao tác nghề nghiệp. "Năm tháng chưa xa" là tác phẩm tập hợp những ghi chép ở chiến trường của nhà văn Nguyễn Thi, đặc biệt bộ sách quý 4 tập: "Nguyễn Ngọc Tấn - Nguyễn Thi toàn tập" do anh sưu tầm và biên sọan về nhà văn tài hoa này. Ngô Thảo cũng đã dày công sưu tầm bộ sách ba tập "Tuyển tập Phan Quang". Anh là nhà phê bình văn học duy nhất để nhiều tâm huyết cho sân khấu. Hơn hai mươi năm lăn lộn với ngành sân khấu, bạn bè bên sân khấu cũng nhiều không kém bạn bè văn chương. Vẫn với tác phong "chính trị viên phó", về đây anh làm Phó tổng thư ký Hội nghệ sĩ sân khấu, phụ trách Tạp chí sân khấu và Nhà xuất bản. Công việc chăm lo cho anh em đối với anh là niềm vui, bất kể ở cương vị nào anh cũng "chơi" được: Chăm lo cho các trại sáng tác, các cuộc hội diễn, hội nghị, hội thảo... Sự có mặt của Ngô Thảo bao giờ cũng tạo nên không khí ấm áp tươi vui, không vì danh nghĩa "ưu tú" hay bình thường, đối với Ngô Thảo công việc cơ quan là trên hết. Vậy mà anh vẫn đều đều ra sách: "Như cuộc đời" rồi "Mấy vấn đề của sân khấu Việt Nam trong cơ chế thị trường" và "Mây bay về núi". Các công trình này là những đóng góp thiết thực cho việc xã hội hóa nền sân khấu đương đại của ta trong thời điểm gặp nhiều khó khăn khi vấp phải cơ chế thị trường ...
Làm lý luận phê bình, Ngô Thảo luôn luôn có ý thức sưu tầm tư liệu, đặc biệt là làm tư liệu về một cá nhân nhà văn cụ thể. Đó là một công việc thiết thực giúp cho các thế hệ độc giả nhận diện chân dung văn học của một thời. Công việc nhọc nhằn nầy đã bộc lộ đức tính cần cù, tận tụy, vô tư như anh từng sống với bạn bè, tự nó nói lên tấm lòng của anh một cách khiêm nhường nhưng đầy trách nhiệm.
Anh luôn luôn luôn là người đi sau, đứng sau bạn bè trong các cuộc vui, nhưng đi trước đứng trước mọi người mỗi khi có "vấn đề" gì. Cái chất sống ấy có lẽ do bản tính một phần, phần nữa do kinh qua chức vụ "chính trị viên phó đại đội" thời trai trẻ, một chức vụ chuyên lo "giải quyết chính sách" và "giải quyết hậu quả", không bao giờ thấy anh kêu ca cằn nhằn, thậm chí đức tính vui vẻ nhận lãnh những vụ việc khó khăn ấy như là tất nhiên tất yếu khiến tôi nhiều lúc cáu bẳn: "Bác cứ tự lấy giây buộc mình!". Có lẽ việc chăm lo hiếu hỉ cho mọi người không mấy ai chu tất bằng Ngô Thảo. Anh không chỉ đứng ngoài thắp hương chắp tay khấn vái mà sẵn sàng nhào vô với những công việc khó khăn nhất một cách tự nhiên, coi công việc ấy là công việc của mình, như là việc ấy ngoài mình ra không ai lo được. Anh đã từng nhảy xuống sồng Hồng vớt cháu Huỳnh con nhà văn Nguyễn Khải khi cháu bị đuối nước, rồi lo tắm rửa khâm liệm cho cháu...
Cuộc đời không phải lúc nào cũng công bằng. Nhà thơ Thu Bồn mất cháu Thảo Nguyên với căn bệnh máu trắng, di hại của chất độc màu da cam, những ngày đau thương của bạn chính là nỗi đau mất mát của Ngô Thảo. Ngô Thảo như người cha của cháu, khi cháu qua đời. Rồi đến cả Thu Bồn lâm bệnh, Ngô Thảo là người thay quần áo, nâng giấc cho bạn trước khi bạn lâm chung. Chúng tôi hay nói đùa với nhau, anh em mình làm "phu đòn" đưa các nhà văn đàn anh về cõi vĩnh hằng. Ở ngôi nhà số 4 Lý Nam Đế hồi ấy, những việc hiếu hỷ, nhất nhất không thể thiếu Ngô Thảo, mà lỡ có thiếu vì lý do gì bất khả kháng thì mọi người trở nên dớn dác như đoàn quân mất người chỉ huy, mất vị trưởng tràng cầm trịch.
Bây giờ có tập bản thảo tiểu luận phê bình văn học của anh dày và nặng trên tay, cái bóng lụi cụi trước đèn của Ngô Thảo hiện lên cùng các con chữ trĩu tình đồng đội, trĩu tình đồng nghiệp. Anh viết văn phê bình, tự anh thấy nó khô khan, nhưng đọc anh ta cảm nhận được rất rõ những trăn trở nghề nghiệp, những xáo trộn trong lòng, những khát vọng đổi thay và cái cao hơn, dễ nhận ra hơn cả đằng sau các con chữ, ấy là bản tính nhu thuận không giới hạn, nó bình dị như chùm lá quế khô treo trên bức tường căn phòng nhỏ, không hề có vẻ gì đặc biệt.
Sau nhiều năm ở cùng cơ quan, đến hôm sinh nhật tuổi 60 của anh, tôi rủ nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên đi khắp các chợ lùng mua cái gì tặng ông anh mà nó phải vừa với túi tiền của hai chú em lại được ý ông anh mới vui. Hóa ra ông anh là người quá dễ dãi quá đơn giản. Chiếc bình gốm chả có gì đặc biệt mà ông anh rất…khen. Khen thật lòng nên mới mở một chai rượu Tây gì đó có nhãn hiệu lên đến con số 35 khoản đãi. Anh Ngô Thảo là người mà từ hồi ấy Nguyên Phạm Xuân đã đặt cho biệt danh là “chị Thảo”. “Chị” Thảo càng cao tuổi hơn càng “chị” hơn. Bây giờ đã leo lên đến đoạn dốc cao ngất ngưởng, U80 mà “chị” vẫn ung dung bước nhẹ giữa cuộc đời với phương châm sống khỏe lấy vui làm gốc.
Anh chơi phê-búc như chơi gà chọi dế chọi, chơi cây cảnh hoa cảnh. Cũng may có bà mẹ của hai o con gái lúc nào cũng chăm lo cho cả gia đình, nhất là chăm lo cho cá nhân anh thật nhẹ nhàng như chăm sóc cậu em mà nét chăm sóc thơ thái như không. Y như chị cả như mẹ hiền. Tôi chơi thân với anh nên cũng thường xuyên đi lại, thường xuyên được chị quan tâm. Hồi bao cấp, cứ tết đến thế nào chị cũng ới sang bên chị, chị tặng cho một số lịch bloc, lịch tờ, lịch bàn đem về cho tặng ai, tùy. Thậm chí nếu thiếu măn-ni thì “giải quyết” đi cũng đỡ được dăm ba bữa tươi. Lại nữa, hai o con gái xinh đẹp từ khi chúng còn thơ bé đã nổi tiếng văn thơ , lớn lên giỏi giang hiếu thuận và cậu chàng em út có tên Vĩnh Hoàng (hình như quê anh có làng Vĩnh Hoàng nổi tiếng nói phét) cũng ngoan hiền làm rường cột thầm lặng sau bố. Nhớ hồi anh Ngô Thảo bị tai nạn khâu mấy chục mũi, đóng mấy cái đinh rồi tiếp theo là được ông giời ông ấy quan tâm giáng cho một phát ung thư ruột hay đại tràng chi đó. Cũng may giời có vay có trả, ổng không quên độ trì cho các o con của Ngô Thảo biết mần ăn răng rứa. Chúng xúm vô giúp ba mẹ chạy chữa, nay đã tới cả chục năm, anh Ngô Thảo nhìn tướng tá bên ngoài thì đã được trả lại cái vóc dáng trai không trẻ nhưng cũng không gọi là già. Đúng là nom ông anh bắt ghen, vẫn còn … ngon như chàng sĩ quan pháo binh hạng nặng năm nào. Năm nào trong các buổi kỷ niệm với các chiến hữu pháo binh bác cũng nghiêm chỉnh đến nơi tụ họp chia sẻ với đồng đội với anh em bạn bè. Ở nơi mô anh cũng hòa nhập tươi tỉnh chia sẻ được với mọi người. Từ các o nhà văn nhà báo nhà đài đến các chị các bà đồng hương. Không nề hà ngại ngùng khi ai đó gặp chuyện chi khó gỡ. Khó gỡ là Ngô Thảo xắn tay áo xông vô liền. Hồi ở Văn nghệ quân đội có người còn bảo với tôi, anh em mình đừng có chết sau Ngô Thảo. Chết trước Ngô Thảo Ha ha … thì đã có … Ngô Thảo lo cho mờ. Vậy nên tôi mới lấy cái tít bài viết này với tên: Ấy là anh Ngô Thảo.
Trung Trung Đỉnh
Comments